Húrmetli Nursultan Abishevich!
Húrmetli delegaciya aǵzaları!
Xanımlar hám mırzalar!
Eń dáslep, Qazaqstan Respublikası Prezidentine hám qazaqstanlı barlıq doslarımızǵa dástúriy miymandoslıǵı hám ushırasıwımız joqarı dárejede shólkemlestirilgeni ushın shın júrekten minnetdarshılıq bildiriwge ruqsat etkeysiz.
Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınıń birinshi másláhát ushırasıwı áyne Astana qalasında ótkerilip atırǵanı tosınnan emes.
Húrmetli aqsaqalımız Nursultan Abishevich regionallıq sheriklikti bekkemlew, ekonomikanıń túrli tarmaqlarında integraciyalasıwdı tereńlestiriw hám mádeniy-gumanitarlıq baylanıslardı izbe-iz rawajlandırıwǵa ayrıqsha itibar berip kelmekte.
Oǵada qısqa múddette shólkemlestirilgen bul sammit, sózsiz, tariyxıy waqıya bolıp tabıladı, desem, sizler de bul pikirdi qollap-quwatlaysız, dep oylayman.
Búgin Oraylıq Aziya xalıqları arasındaǵı kóp ásirlik doslıq, jaqsı qońsıshılıq, bir-birin qollap-quwatlaw hám birge islesiw jılnamasında jańa bet ashıldı.
Biz region mámleketleri basshılarınıń ushırasıwların turaqlı ótkeriw haqqındaǵı baslamanı alǵa qoyar ekenbiz, házirgi kúnde regionallıq birge islesiwdi rawajlandırıw ushın pútkilley jańa imkaniyatlar júzege kelip atırǵanına tiykarlanǵan edik.
Ásirese, sońǵı bir yarım jılda bolıp ótken hám bir qatar áhmiyetli mashqalalardıń ámeliy sheshimin tabıw, jańa shártnama hám kelisimlerge kol qoyıw imkaniyatın bergen óz-ara sapar etiwlerimiz, turaqlı ushırasıw hám sóylesiwlerimiz principiallıq jaqtan jańa formattaǵı birge islesiw ushın bekkem tiykar boldı.
Erisilgen nátiyjelerdiń áhmiyeti bárshemizge belgili.
Ózbekstannıń Qazaqstan, Qırǵızstan, Tájikstan hám Túrkmenstan menen tovar almasıw kólemi ótken jıldıń juwmaqlarına bola, derlik 3 milliard dollardı quradı, yaǵnıy, 20 procentke arttı.
Bul boyınsha óz-ara tovar jetkerip beriw 2 esege kóbeydi.
Jaqın jıllarda óz-ara sawda kólemin 5 milliard dollarǵa jetkeriwdi mólsherlemektemiz.
Biz ellerimizdi baylanıstırıp turǵan eń áhmiyetli transport jolların qayta tikledik hám modernizaciyaladıq, jańa jer ústi hám hawa jolların ashtıq. Óz-ara engizilgen shegirmeler nátiyjesinde júk tasıw, bárinen burın tranzit kólemi artıp barmaqta.
Shegaralarımızdaǵı ótkeriw punktleri óz jumısın qayta jolǵa qoydı, biz olardıń ótkeriwsheńlik imkaniyatın keńeypektemiz. Shegara mákemeleri hám bajıxana uyımlarınıń nátiyjeli birge islesiwi jolǵa qoyılmaqta.
Bir neshe mısal keltirmekshimen. Máselen, óz jumısın qayta tiklegen ótkeriw punktleri arqalı isbilermenlik hám mádeniy-gumanitarlıq tarawlardaǵı baylanıslardı jedellestiriw sheńberinde óz aǵayinleri menen ushırasıw hám sayaxatshılıq obektlerin kóriw maqsetinde mámleketlerimiz shegaralarınan hár kúni on mıńlaǵan puqaralarımız ótpekte.
Bunnan tısqarı, shegaralar hám jollardıń ashılıwı sebepli ishki bazarlarımızdaǵı tovarlardıń ayrıqsha túrleri 20 procentke arzanlaǵanı baqlanbaqta.
Álbette, bunday imkaniyatlardan bárinen burın puqaralarımız payda kórmekte. Ol birgeliktegi jumıslarımızdıń ámeliy nátiyjesi bolıp tabıladı.
Bulardıń barlıǵı regionımızda mámleketlerimiz xalıqlarınıń máplerine xızmet etetuǵın úlken potencial bar ekeninen derek beredi.
Ekspertlerdiń esap-sanaqlarına bola, Oraylıq Aziya mámleketleriniń ekonomikanıń túrli tarmaqları boyınsha birge islesiwiniń keńeyiwi regionnıń jalpı ishki ónimin jaqın 10 jılda keminde eki ese arttırıw imkaniyatın beredi.
Birgeliktegi barlıq is-háreketlerimiz, joybar hám baǵdarlamalarımız, álbette, óz-ara isenim hám húrmet ortalıǵın bekkemlep, xalıqlarımız tárepinen qollap-quwatlanıp atırǵan hám olardıń máplerine tolıq juwap beretuǵın regionallıq birge islesiwdi izbe-iz rawajlandırıp, mazmunlı bayıtpaqta.
Usı múnásibet penen ushırasıwımızdı hár jılı báhár bayramı Nawrız qarsańında gezek penen mámleketlerdiń birinde ótkerip barıwdı usınıs etemiz. Keyingi, mine, usınday ushırasıwdı Tashkent qalasında ótkeriwdi usınıs etemen.
Tómendegi tiykarǵı wazıypalardı sheshiw birge islesiwimizdiń tiykarǵı baǵdarları sıpatında belgilep alıwdı usınıs etemen:
Birinshiden, Oraylıq Aziyada qáwipsizlik hám turaqlılıqtı támiyinlew tarawında nátiyjeli regionallıq birge islesiwdi keńeytiw ushın jańa rezervler menen ámeliy mexanizmlerdi izlew;
ekinshiden, sawda-ekonomikalıq, innovaciya, investiciya, transport-kommunikaciya, bank-qarjı, suw-energetika hám mádeniy-gumanitar tarawlardaǵı sheriklik boyınsha anıq baǵdarlamalar «jol kartaları»n islep shıǵıw;
úshinshiden, eń áhmiyetli xalıqaralıq hám regionallıq máseleler boyınsha keńnen pikir alısıw, olar boyınsha ulıwma poziciyanı kelisip alıw hám onı keyin BMSh, ǴMDA, ShBSh hám basqa da xalıqaralıq shólkemler sheńberinde alǵa qoyıw.
Ótken jıl noyabr ayında Samarqandta BMSh qáwenderliginde bolıp ótken xalıqaralıq konferenciya sonı kórsetti, sistemalı pikirlesiw, barlıq táreplerdiń máplerin inabatqa alıw hám aqılǵa uǵıras kelisiw tiykarında óz-ara paydalı birge islesiwdi rawajlandırıw máseleleri Oraylıq Aziyanıń barlıq elleri tárepinen qollap-quwatlanbaqta.
Sizlerge jaqsı belgili usı konferenciyanıń juwmaǵında biz birgelikte BMSh Bas Assembleyasına arnawlı rezolyuciya qabıllaw boyınsha múrájat ettik.
Mine usı hújjettiń kabıl etiliwi Oraylıq Aziyada tınıshlıqtı, qáwipsizlikti hám izbe-iz rawajlanıwdı támiyinlew boyınsha birgeliktegi is-háreketlerimizdiń xalıqaralıq jámiyetshilik tárepinen qollap-quwatlanıwına erisiw múmkinshiligin beredi.
Ózbekstan regionımız mámleketleri menen ashıq-aydın, óz-ara paydalı hám tıǵız birge islesiwdi keńeytiwge hám bekkemlewge tayar ekenin jáne bir márte atap ótiwdi zárúr, dep bilemen.
Bul biziń sırtqı siyasatımızdıń eń áhmiyetli tiykarǵı baǵdarı bolıp tabıladı.
Húrmetli Nursultan Abishevich!
Húrmetli ushırasıw qatnasıwshıları!
Regionallıq birge islesiwdiń tiykarǵı baǵdarların ámelge asırıw boyınsha anıq mexanizmler boyınsha Ózbekstannıń kózqarası haqqında sóz etiwge ruqsat etkeysiz.
Birinshiden. Regiondaǵı sawda-ekonomikalıq baylanıslardı bunnan bılay da keńeytiw.
Tómendegiler bul wazıypanı ámelge asırıwdıń eń áhmiyetli tiykarları bolıp tabıladı:
– mámleketlerimiz arasındaǵı erkin sawda tártibiniń tolıq jumıs islewin jolǵa qoyıw;
– shegara aldı aymaqlardaǵı sawdanı, óndiris kooperaciyasın jedel rawajlandırıw, sonday-aq, ellerimiz aymaqları arasındaǵı birge islesiwdi bunnan bılay da keńeytiw.
Bul shın mánisinde úlken potencialǵa iye bolǵan iri regionallıq bazardı qáliplestiriw imkaniyatın beredi.
Qospa baǵdarlamalar islep shıǵıw ushın bıyılǵı jılı Tashkentte birinshi Regionallıq ekonomikalıq forum ótkeriwdi usınıs etemiz.
Bul ellerimizdiń isbilermen toparları hám jetekshi sırt el investorları arasında anıq joybarlardı ámelge asırıw ushın tikkeley baylanıs ornatıwǵa múmkinshilik jaratadı.
Ekinshiden. Oraylıq Aziya regionınıń tranzit-logistika potencialın túp-tiykarınan arttırıw is-háreketlerimizdi birlestiriwdi talap etetuǵın oǵada áhmiyetli strategiyalıq baǵdar bolıp tabıladı.
Oraylıq Aziyanı iri teńiz portları hám jáhán bazarları menen baylanıstırıw imkaniyatın beretuǵın transport-kommunikaciya joybarların ámelge asırıw biz ushın tiykarǵı baǵdar bolıwı lazım, degen pikirdi qollap-quwatlaysız, dep oylayman.
Usı kózqarastan tómendegilerdi usınıs etemiz:
– Xalıqaralıq transport hám tranzit koridorı haqqındaǵı Ashxabad kelisimi sheńberinde birgeliktegi is-háreketler menen Oraylıq Aziya – Persiya qoltıǵı transregionallıq jónelisinen nátiyjeli paydalanıw;
– Qubla Aziyaǵa shıǵatuǵın Transawǵan koridorın qáliplestiriw, sonday-aq, Qıtay – Qırǵızstan – Ózbekstan avtomobil hám temir jol magistralların qurıwǵa kirisiw;
– Shanxay birge islesiw shólkeminiń gezektegi sammitinde rossiyalı sherikler tárepinen usınıs etilgen ShBSh jolların rawajlandırıw baǵdarlamasın kelisiwdi tezletiw hám qabıl etiw.
Sonıń menen birge, bajıxana hám hákimshilik tártip-qaǵıydalardı bunnan bılay da ápiwayılastırıw jáne unifikaciyalaw, júklerdi tasıw hám olardıń tranziti boyınsha eki tárepleme jeńillikli tariflerdi qáliplestiriw boyınsha óz-ara kelisilgen ilajlardı qabıl etiw búgingi kúndegi keshiktirip bolmaytuǵın wazıypa bolıp esaplanadı.
Mine usı ulıwma regionallıq wazıypalardı ámelge asırıw maqsetinde biz bıyılǵı jıldıń oktyabr ayında Tashkentte «Oraylıq Aziya xalıqaralıq transport koridorları sistemasında: strategiyalıq perspektivalar hám ámelge asırılmaǵan imkaniyatlar» atamasında xalıqaralıq konferenciya ótkeriwdi rejelestirgenbiz.
Bul ánjumanda Oraylıq Aziyanıń barlıq mámleketlerinen wákillerdiń belsene qatnasatuǵınına isenemiz.
Úshinshiden. Oraylıq Aziya xalıqlarınıń abadanlıǵı hám pútkil regionnıń ekonomikalıq rawajlanıwı ázel-ázelden suw resursları menen qanshelli támiyinlengenine baylanıslı bolǵan. Tek birgelikte háreket etip, bul áhmiyetli máseleniń haqıyqıy sheshimin tabıwımız múmkin.
Aral apatshılıǵı aqıbetlerin saplastırıw boyınsha mámleketlerimiz hám jáhán jámiyetshiliginiń birgeliktegi is-háreketleriniń nátiyjeliligin bunnan bılay da arttırıw áhmiyetli wazıypa bolıp tabıladı.
Tórtinshiden. Nátiyjeli regionallıq birge islesiwdiń tiykarǵı shártlerinen biri mádeniy-gumanitarlıq birge islesiwdi bunnan bılay da rawajlandırıwdan ibarat.
Regionda doslıq, jaqsı qońsıshılıq, óz-ara túsinisiw hám turaqlılıq ortalıǵın bekkemlewde bul tarawdıń ornı hám roli sheksiz.
Tómendegi tarawlarda birge islesiw bárqulla dıqqatımız orayında bolıwı lazım:
– bilimlendiriw hám ilim tarawında, sonıń ishinde, joqarı bilimlendiriw mákemelerimiz arasında birge islesiw baylanısların ornatıw hám rawajlandırıw;
– regionda ishki turizmdi rawajlandırıw hám birgelikte islep shıǵarılatuǵın sayaxatshılıq ónimlerin sırtqı bazarlarǵa alıp shıǵıw;
– ellerimiz xalqınıń kópshilik bólegin jaslar quraytuǵının inabatqa alıp, jaslar shólkemleri arasında birge islesiwdi ornatıw. Regionımız mámleketleri delegaciyaların usı jıl iyun ayında Samarqadta bolıp ótetuǵın Oraylıq Aziya jasları forumına mirát etemen.
Bunnan tısqarı, ellerimizde mádeniyat, kórkem óner hám kino kúnlerin, sport ilajların turaqlı ótkeriw ayrıqsha áhmiyetke iye.
Húrmetli mámleket basshıları!
Qáwipsizlik tarawındaǵı birge islesiwimizdiń bir qatar áhmiyetli máselelerine ayrıqsha toqtap ótpekshimen.
Birinshiden. Mámleketlik shegaralardı huqıqıy jaqtan rásmiylestiriw boyınsha jolǵa qoyılǵan óz-ara jumıslarımızdı izbe-iz dawam ettiriwimiz zárúr.
Biz óz-ara máplerdi esapqa alıw, aqılǵa uǵras kelisimler tiykarında usı oǵada áhmiyetli mashqalanı qısqa múddette tolıq sheshiwge erisetuǵınımızǵa isenimim kámil.
Shegaralarımız doslıq hám jaqsı qońsıshılıq kópirine aylanatuǵınına bekkem isenemen.
Ekinshiden. Búgingi kúnde region elleri terrorizm, diniy ekstremizm, transmilliy shólkemlesken jınayatshılıq hám narkotrafik qáwiplerine dus kelmekte.
Bul qáwip-qáterlerge qarsı tek is-háreketlerdi birlestiriw arqalı ǵana nátiyjeli gúresiw múmkin.
Usı múnásibet penen huqıq qorǵaw mákemeleri hám arnawlı xızmetler baǵdarında ámeliy birge islesiwdi hám óz waqtında málimleme almasıwdı dawam ettiriw júdá zárúr jáne ayrıqsha áhmiyetke iye, dep esaplaymız.
Úshinshiden. Ekstremizm ideologiyasına qarsı gúresiw, usı maqsette xalıqqa, bárinen burın, jaslarǵa islam dininiń haqıyqıy gumanistlik mazmun-mánisin jetkeriw eń áhmiyetli wazıypa.
Usı múnásibet penen Ózbekstanda Imam Buxariy atındaǵı xalıqaralıq ilimiy-izertlew orayı, Islam civilizaciyası orayı hám Islam akademiyasın shólkemlestirdik.
Tórtinshiden. Oraylıq Aziyanıń turaqlı hám izbe-iz rawajlanıwın támiyinlew qońsı Awǵanstanda tınıshlıqqa erisiw menen tıǵız baylanıslı.
Bul mashqalanı sheshiwde tınısh sóylesiwler júrgiziwden basqa alternativ jol joq ekenin itibarǵa alıp, Ózbekstan hám Awǵanstan bıyılǵı jıldıń 26-27-mart kúnleri Tashkentte Awǵanstan boyınsha joqarı dárejedegi xalıqaralıq konferenciya ótkeriw boyınsha baslama menen shıqtı.
Biz, mine, usı baslamanı qollap-quwatlaǵanı ushın Oraylıq Aziya mámleketleri basshılarınan minnetdarmız, bul ulıwma máplerimiz ushın júdá ayrıqsha áhmiyetke iye.
Besinshiden. Birinshi gezekte shegara aldı aymaqlarda ayrıqsha jaǵdaylar, texnogen hám ekologiyalıq apatshılıqlar, tábiyǵıy apatshılıqlardıń aldın alıw hám olardıń júzege keliwine qarsı óz waqtında háreket etiw boyınsha birge islesiw mexanizmlerin jaratıw zárúr.
Húrmetli delegaciyalar basshıları!
Ushırasıwımız dawamında ashıq-aydın pikir alısıw, regionallıq birge islesiwdiń áhmiyetli máseleleri boyınsha ámeliy sheshimlerdi dodalaw hám qabıl etiw pútkil Oraylıq Aziyada qáwipsizlikti, turaqlılıqtı hám izbe-iz rawajlanıwdı bunnan bılay da bekkemlewde áhmiyetli qádem bolatuǵınına isenemen.
Sózimdi juwmaqlar ekenmen, Siz, húrmetli kásipleslerim hám doslarımdı, Sizler arqalı tuwısqan Qazaqstan, Qırǵızstan, Tájikstan hám Túrkmenstan xalıqların jaqınlasıp kiyatırǵan báhár hám jańalanıw bayramı Nawrız áyyyamı menen shın júrekten qutlıqlayman.
Bársheńizge tınıshlıq, abadanlıq hám rawajlanıw tileymen.
Itibarıńız ushın raxmet.