Ma’lumki, ro‘za nafaqat inson ruhiyati va ma’naviyatiga, balki organizmi uchun ham ijobiy ta’sir ko‘rsatishi shubhasiz. Ro‘za tutish ramazon oyida farz bo‘lsa-da, uni ba’zi uzrlar sababli ramazondan boshqa paytlarda qazo qilib tutish ham mumkin. Musofirlik, kasallik, homiladorlik, keksalik hamda hayz va nifos ko‘rgan ayol shular jumlasidandir. O‘zbekiston musulmonlar idorasining veb-saytida ro‘za tutmaslikka uzrli kishilar keltirilgan.

Birinchisi, musofirlik. Ma’lumki, safar mashaqqat, qiyinchilik va xavf-xatarlardan iborat. Dono xalqimizda, “Yo‘l azobi – go‘r azobi” degan maqol bejiz aytilmagan. Shunday ekan, musofir har xil noqulay ahvolga tushadi, qiyinchilik va mashaqqatlarga duch keladi, zahmat chekadi, imkoniyatlari cheklanib, ko‘p narsaga ehtiyoj sezadi va hokazo. Tabiyiki, bu dinimiz ko‘rsatmalarini ado etishda ham bilinadi. Hayotning barcha jabhasini qamrab olgan Islom dinida ham shularga alohida e’tibor qaratgan. Musofir va bemorlar kabi nochor kishilarga imkoniyatlariga qarab yengilliklar ato etilgan. Zotan, Islom yengillik dinidir. Musofir kishi shariatning qaysi ko‘rsatmasida qiyinchilikka duch kelmasin, albatta, unga dinimizda yengillik bor. Jumladan, Ramazon ro‘zasini tutishda ham.

Ramazon ro‘zasini tutib, tong otganidan keyin safarga chiqqan kishi o‘sha kuni ro‘zasini ochmasligi zarur. Mabodo ochsa, qazo vojib bo‘ladi. Shuningdek, musofir kunduzi yurtiga kirib boradigan yo muqim bo‘ladigan bo‘lsa ham, o‘sha kuni ro‘za tutishi kerak. O‘sha kuni ro‘za tutmagan holda, Ramazoni sharifning haq-hurmatidan quyosh botgunicha yemay-ichmay turishi vojibdir.

Ikkinchisi kasallik. Kishining salomatligi doimo ham bir xil bo‘lavermaydi, albatta. Shunga ko‘ra, bemorlarning ro‘za tutishi yoki tutmasligi haqida bir to‘xtamga kelish qiyin. Bu borada, ularga umumiy ko‘rsatma emas, balki ahvollari obdon o‘rganilgach, har biriga tegishli xulosa va tavsiyalar beriladi. Zero, bunda salomatlikni asrash bilan bir qatorda, Alloh taologa itoat bor. Unutmaslik lozimki, dinimizda belgilangan yengilliklar, xususan, ro‘za tutish yoki tutmaslik borasidagi ko‘rsatmalar tibbiyot va Islom dinini puxta o‘rganganlar tomonidan tavsiya qilinadi. Ba’zi bemorlar bu borada, xastalar holatini yaxshi tushunib, to‘g‘ri tavsiya beradigan, o‘z ishiga mohir shifokorlarga murojaat qilish o‘rniga, tibbiyotdan umuman xabari yo‘q kishilardan fatvo so‘rashadi. Bu esa, to‘g‘ri emas.

Ko‘p bemorlar ro‘za tutmoqchi bo‘ladilar, lekin quvvatlari yetmaydi yoki ro‘za tutishsa, kasalligi og‘irlashadi yoki kasallik belgilari jiddiylashadi. Ro‘za tutsa, kasalligining og‘irlashishi, dardining zo‘rayishi yoki tuzalishining cho‘zilishidan qo‘rqqan kasal kishi Ramazon oyi ro‘zasini tutmasligi mumkin. Ro‘za tutgan bemor dardi kuchayganidan ro‘zasini ochsa, unga kafforat lozim bo‘lmaydi. Mabodo kasal odam kunduzi tuzalib qolsa, o‘sha kuni Ramazoni sharifning haq-hurmatidan quyosh botgunicha yemay-ichmay turishi lozim.

Uchinchisi homilador ayol. Bunday ayol, o‘zining yoki bolasining sog‘lig‘iga zarar yetishidan qo‘rqsa, Ramazon oyi ro‘zasini tutmasligi joiz. Zero, Ramazonda ro‘za tutish homilador ayolda fiziologik va kimyoviy o‘zgarishlarga sabab bo‘lishi ilmda isbotlangan. Bu yerda hukm homilaning oyiga ko‘ra emas, balki ayolning va homilaning holatiga qarab belgilanadi.

Agar homilador ayol sog‘lom bo‘lib, o‘zini yaxshi his qilsa va biror a’zosidan shikoyati bo‘lmasa, ro‘za tutsa, zarari yo‘q. Aks holda, ro‘za tutmaydi. Homilador ayollar Ramazon oyi kirishidan oldin o‘zlari va homilalarini musulmon shifokor ko‘rigidan o‘tkazishlari lozim. Keyin, holatlariga qarab ro‘za tutish yoki tutmasliklari belgilanadi. Agar tekshirishlar natijasi ijobiy chiqsa, shifokor ro‘za tutishga ruxsat beradi. Aks holda, yo‘q. Mabodo ro‘za tutganda homilador ayollarda qondagi qand miqdori pasayib ketgani yoki g‘ayri tabiiy holat borligidan qattiq bosh og‘rig‘i, ko‘zlar qamashishi, qattiq charchoq bosishi yoki o‘rnidan turishda qiynalish holatlari kuzatilsa, darhol ro‘za tutish yoki tutmaslik uchun shifokor bilan maslahatlashlari zarur.

To‘rtinchisi emizikli ayol. Bu toifadagi ayollar iftorlikdan keyin saharlikkacha bo‘lgan vaqt mobaynida vitaminlarga boy ozuqalar iste’mol qilishlari sharti bilan Ramazon ro‘zasini tutishlariga ruxsat bor. Shunday qilingandagina ro‘zadorlik paytida sarflangan zaruriy moddalar o‘rni qoplanadi. Ta’kidlash zarurki, u ozuqalar emadigan bolaga ham salbiy ta’sir ko‘rsatmasligi kerak. Aks holda, ro‘za tutishlari mumkin emas. Agar ro‘za tutilsa, emizikli ayolning o‘zi yo emadigan bolaga zarar yetishi taxmin qilinsa yoki emizishga salbiy ta’sir o‘tkazsa, unday ayol ro‘za tutmasligi mumkin.

Beshinchisi hayz va nifosli ayollar. Ayollar hayz va nifos holatida ro‘za tutishlari mumkin emas. Mabodo ro‘za tutayotgan ayol hayz ko‘rib qolsa yo ko‘zi yorib, nifos qoni chiqsa, ro‘zasini ochadi. Hayz yo nifos qonidan tong otganda toza bo‘lgan ayol o‘sha kuni ro‘za tutmaydi, lekin yuqorida ta’kidlanganidek, Ramazoni sharifning haq-hurmatidan quyosh botgunicha yemay-ichmay turishi vojibdir. Chunki nifos yoki hayzli bo‘laturib tutilgan ro‘za o‘tmaydi. Ayollar Ramazonda hayzli yo nifosli bo‘lib qolsalar, poklanganlaridan keyin qazosini tutib beradilar. Zero, yilda bir keladigan ro‘zani qazosini tutish mashaqqat emas.

Oltinchisi Qarilik. Bu toifaga mansub kishilar soppa-sog‘ bo‘lsalar-da, yoshlari ulug‘ligi e’tiboridan, ro‘za tutsalar qiynalib, holdan toyishadi. Shunga ko‘ra, ular ro‘za tutmaslikka uzrlidirlar. Zero, Qur’oni karimda bunday deyilgan: “Madori yetmaydiganlar zimmasida bir miskin kimsaning (bir kunlik) taomi fidyadir” (Baqara surasi, 184-oyat). Demak, ro‘za tutishga quvvati yetmaydigan chol va kampirlar ramazon oyi ro‘zasini tutmaydilar, balki, ramazonning har bir kuni hisobidan fitr sadaqasi miqdorida fidya beradilar. Keksalar fidya berishlarining boisi, kundan-kunga qarib zaiflashib borishlari va qaytib yosharib ro‘za tutishlaridan umid yo‘qligi e’tiboridandir. Ammo Ramazon o‘tgach, quvvatga kirib qolishsa, garchi fidya bergan bo‘lsalar-da, qoldirgan ro‘zalarining qazosini tutib berishlari shart.

Ulamolarimiz quyidagi toifalarni ham ro‘za tutmaslikka uzrlilar qatoriga qo‘shishgan:

Ochlik va chanqoqlik oqibatida holdan toyganlar. O‘ta qattiq ochlik yoki chanqoqlik oqibatida halok bo‘lish darajasiga yetgan, aqliga yoki biror a’zosiga xavf tug‘ilgan kishi ham ro‘za tutishdan uzrli hisoblanadi. U ham keyin qazosini tutib beradi.

Majburlangan shaxslar. Birovni o‘ldirish yoki a’zolaridan birini ishdan chiqarish bilan tahdid solinib, ro‘zasini ochishga majburlangan kishi ham uzrli hisoblanadi. Qazosini keyin tutib beradi. Majburlab, zo‘rlik bilan nomusiga tegilgan ayolning ro‘zasi ochiladi va qazosini tutib beradi.

Majbur qiluvchilar og‘ir gunohni sodir qilgan bo‘lishadi. Majbur qilib ro‘zasini ochtirish, namoz o‘qitmaslik, dinga qarshi gaplarni ayttirish shular jumlasidandir. Majburlash deyilganida, majbur qilinayotgan odamning joni yoki biror a’zosiga tahdid solinishi nazarda tutiladi. Demak, bundan past darajadagi majburlash gunoh ishni qilaverishga asos bo‘lolmaydi. Faqat o‘lim xavfi yoki tanasidagi a’zolaridan birining yo‘qolishi, mayib bo‘lishi xavfigina shar’iy e’tibordagi majburlash hisoblanadi.

Mashaqqatli kasb egalari. Kasbini tark qilsa, kuni o‘tmaydigan yoki ro‘za tutsa, kasbini bajara olmaydigan kishi ham uzrli hisoblanadi. Bu toifaga novvoy, temirchi va kon ishchilari kabilar kiradi. Ular saharlikka turib, ro‘zaga niyat qiladilar. Ish jarayonida holdan toyib qolishsa, ro‘zani ochib, keyin qazosini tutib berishadi. Ammo, bu toifadagi kishilar ushbu kasblaridan boshqa yo‘l yoki ishni kamaytirish bilan tirikchilik o‘tkazishga yoxud ta’til olishga imkonlari bo‘lsa, uzrli hisoblanmaydilar.

O‘zA